Page 46 - bilgem-teknoloji-dergisi-9

Yapay Zekâ

Sosyal medya, erişime açık verilerin zenginleşmesini ve yapay zekâ Kişisel araçlarımızda sürüş konfor ve kontrolünü kay- Makine öğrenmesi algoritmalarını
araştırmacılarının daha başarılı işlere imza atmasını sağlamıştır. betmeden sesli komutlar ile gerekli işlemleri yapabilme- kullanabilmek için girdileri,
mizi, cep telefonlarındaki dikte özelliğini, sanal asistan-
larla konuşabilmemizi bu teknolojiye borçluyuz. bilgisayarların anlayacağı türden
matematiksel verilere dönüştürmek
Konuşma Sentezi gerekmektedir.
Konuşma sentezi, metinlerin insan sesine dönüştü-
rülmesi işlemidir. İnsan-makine etkileşimini arttırmak
amacıyla çeşitli arayüzlerde kullanılmaktadır. Özellikle Bu küçük çaplı kullanım senaryosunun getirisine kıyasla
görme engelliler için tasarlanan sistemlerde ve diyalog sohbet botları gibi sistemler, büyük işletmeler için 7/24
sistemlerinde bu teknoloji ile sıklıkla karşılaşılmaktadır. hizmet vermekte, hem müşteriye hem de işletme sahi-
bine büyük kazanç sağlamaktadır.
Makine Çevirisi
Toplumlar sadece kendi aralarında değil, diğer millet- Konuşma ve dil teknolojileri meraklıları ELIZA isimli
lerle de iletişim kurmak zorundadır. Fakat farklı dilleri sohbet botunu duymuşlardır. 1966 yılında MIT Labora-
konuşuyor olmamız zaman zaman büyük bir problem tuvarlarında geliştirilen ve Siri, Alexa, Google Assistant
olabilmektedir. Konuşma ve dil teknolojileri alanında gibi sanal asistanların öncüsü olarak görülen ELIZA,
çalışan araştırmacılar bu zorlukların önüne geçebilmek örüntü eşleme ve yer değiştirme yöntemleri ile konuş-
amacı ile makinelere çevirmenlik yeteneği kazandırmak mayı taklit eden bir sohbet programıdır.
için uğraşmaktadırlar.
Yapay zekânın belirli konularda insanlardan daha ba-
Günümüzde birçoğumuzun sık kullanılanlarında bulu- şarılı olduğunu biliyoruz. Satranç ve Go gibi oyunlarda
nan Google Translate, makine çevirisinin en güzel ör- dünya şampiyonlarına karşı yapay zekânın aldığı galibi-
neklerinden olmasına rağmen hala tam olarak istenilen yetleri çoğumuz duymuşuzdur. 2011 yılında Jeopardy
seviyeye gelememiştir. Bunun en büyük nedeni deyim isimli bilgi yarışmasına katılan Watson isimli bilgisayar,
gibi kültürel ifadelerin kelimelere yükledikleri anlamları sahip olduğu yapay zekâ sayesinde tüm zamanların en
farklılaştırması, dilin her zaman belirli kurallar çerçeve- iyi iki şampiyonunu yenerek 1 milyon dolar değerindeki
sinde kullanılmıyor oluşu, zaman zaman tonlamaların ödülün sahibi oldu. Yapay zekânın bir bilgi yarışmasın-
Doğal dil işleme ise okuma-yazma fonksiyonlarına kar- olan BERT (Bidirectional Encoder Representations from bile verilmek istenen anlamı değiştiriyor olmasıdır. Tüm da şampiyon olması, konuşma ve dil teknolojileri alanın-
şılık gelir ve metinlerin, makineler tarafından anlaşılma- Transformers), doğal dil işleme alanındaki başarıların- bunlara rağmen hayatımızı oldukça kolaylaştırdığı ger-
sı ve üretilmesi üzerine çalışmalar yapar. Örnek olarak; dan dolayı kendinden sık sık bahsettirmektedir. Onu çeğinden kaçamayız. da yapılan çalışmaların ne kadar ilerlediğinin bir kanıtı
metin sınıflandırma ve özetleme, varlık isimlerini tanıma, diğer dil modellerinden ayıran özelliği ise ilk çift taraflı olmuştur.
makine çevirisi ve duygu analizi verilebilir. gözetimsiz dil gösterimi oluşudur [2]. Bu modelin başarı- Sohbet Botları, Diyalog Sistemleri,
sını gören Facebook gibi diğer teknoloji devleri de BERT Sanal Asistanlar, Soru Cevaplama Sistemleri Sonuç
Konuşma ve Dil Teknolojilerindeki Çalışmalar tabanlı kendi modellerini oluşturmuşlardır. 2019’da Go- İnsanların makinelerle etkileşimleri, konuşma ve dil
Konuşma ve dil teknolojileri üzerine yapılan yazılım ça- ogle Araştırma Grubu ve Toyota Teknoloji Enstitüsü or- Sanal asistanlarımızı, saatin kaç olduğunu veya havanın işleme teknolojileri sayesinde, her geçen gün daha da
lışmalarına 1950’li yıllarda çeviri ve konuşma tanıma taklıklı olarak geliştirilen ALBERT (A Lite BERT), Stanford nasıl olacağını öğrenmek amacıyla rahatsız etmekteyiz. artmaktadır. Başlarda konuşulanları aynalama yönte-
problemlerinin çözülmeye çalışılması ile başlanmış- Üniversitesi Soru Cevaplama Veritabanı (SQuAD) lider miyle kullanıcılara sunan sohbet botlarından, günümüz-
tır. Eski çalışmalar kural tabanlı mimarileri kullanırken tablosunda en üst sıralarda yer almayı başarmıştır [3], [4]. de, sizin adınıza rezervasyon yaptıran sanal asistanlara
1980’li yılların sonlarına doğru makine öğrenmesi ala- gelinmesinde yapay zekâ algoritmalarının ve paralel
nında yaşanan gelişmeler ve bilgisayarların hesaplama Otomatik Konuşma Tanıma işlem kabiliyeti yüksek grafik ve tensör işleme birimle-
gücündeki artışlar, konuşma ve dil teknolojilerinde bir
devrime neden olmuştur. Otomatik konuşma tanıma, konuşma işaretlerinin keli- rinin (GPU ve TPU) etkisi oldukça fazladır. 20. yüzyılda
me dizilerine dönüştürülmesini sağlayan işlemleri ta- bulunan yapay zekâ algoritmalarının pek çoğu, bilgisa-
Makine öğrenmesi algoritmalarını kullanabilmek için nımlar. İlk çalışma, 1952 yılında Bell Laboratuvarında üç yarların hesaplama kabiliyetlerinin yetersizliğinden do-
girdileri, bilgisayarların anlayacağı türden matematiksel araştırmacı tarafından tasarlanan, tek bir kişi tarafından layı yüksek başarılar elde edememiştir. Fakat GPU ve
verilere dönüştürmek gerekmektedir. Örneğin, kelimele- söylenen sayıların tanınmasını sağlayan “Audrey” isimli TPU’ların kullanılmaya başlanmasıyla, bu algoritmalar
ri, aralarındaki anlam ilişkilerini ve dilbilimsel bağlamı da sistem ile başlamıştır. Günümüz teknolojisinde konuş- tekrar gün yüzüne çıkarak çok daha başarılı sonuçlar
ifade edebilen vektörlere dönüştürmek en popüler yön- macıdan bağımsız olarak, söylenenlerin yazılandırılması elde edebilmiştir.
temlerden biridir. mümkün hale gelmiştir.
Yapay zekâlı sistemler, gelecekte dünyayı ele geçirme-
Yapay sinir ağlarının bu alanda kullanımı Bengio ve ar- Temel haliyle bir ortamda konuşmaların raporlandırıl- ye çalışır mı bilinmez ama bu sistemlerin birçok alanda
kadaşlarının 2001 yılında ilk sinirsel dil modelini sun- ması amacı ile kullanılabileceği gibi insan-makine etkile- hayatımıza daha çok gireceği ve hayatımızı kolaylaştıra-
malarıyla başlamıştır [1]. Son zamanlarda ise Google şimini arttıran sesli komuta ve kontrol sistemlerinde de
tarafından geliştirilmiş önceden eğitimli bir dil modeli sıklıkla kullanılmaktadır. cağı kaçınılmaz bir gerçektir.

44 45