Page 15 - bilgem-teknoloji-dergisi-7

Veysi ÖZTÜRK, Burak Selçuk SOYER TRENSİM - Sanal Ortam Tren Sürüş Eğitimleri İçin Milli Benzetim Sistemlerinin Geliştirilmesi Projesi

GİRİŞ 2007- Şubat 2011) üç ortakla TCDD bünyesinde şu anda • E 43000 tipi lokomotife ait markiz kumandalarının
gerçekleştirilmiştir. TRENSİM projesi kullanılmakta olan 1992 yılında alınmış doğru kullanımını sağlamak;
Günümüzde, demiryolu çalışanlarının, böylece araştırma kurumu, üniversite, eski teknolojiye sahip 2 adet tren
özellikle tren sürücülerinin demiryoluyla sanayi işbirliğine önemli bir örnek simülatörü bulunmaktadır. Türkiye’nin • Tren sürme becerilerini geliştirmek;
ulaşım, hizmetlerin güvenliği ve olmuştur. ihtiyacı olan tren simülatörü sayısı ise • Her türlü yol, iklim ve doğa koşullarında tren kullanma
verimliliği artırma konusundaki 30’un üstünedir. Bu durumda ihtiyaçlar yöntemlerini öğretmek;
eğitimlerinde bilgisayar teknolojisine TCDD Genel Müdürlüğü için yapılmış ya dışarıdan satın alınarak karşılanacak
duyulan gereksinim önemli oranda olup projenin çıktısı olan E 43000 ya da yurt içindeki imkânlarla • İşletme usulleri, hız limitleri, TCDD’nin mevcut
artmıştır [1]. Planlamalara göre model simülatörü, ilgili diğer sistemler geliştirilecektir. Bu ihtiyacın TRENSİM şebekesindeki trafik sistemleri ile ilgili emniyetli sürme
önümüzdeki yıllarda büyük ve belgelerle birlikte TCDD Eskişehir projesi kapsamında yerli olanaklar ile alışkanlıklarını kazandırmak;
şehirlerimizin önemli bir kısmı yaygın Eğitim Merkezi Müdürlüğü’ne teslim karşılanması ülkemiz adına önemli
raylı sistem ağları ile donatılmış edilmiştir. Bu proje ile TCDD Genel kazanımlar sağlamıştır. • Enerji ekonomisine yönelik cer ve fren uygulamalarının
olacaktır [2]. Birçok alanda olduğu gibi Müdürlüğü Eğitim Öğretim Daire denemesini sağlamak;
demiryollarında tren sürücülerinin Başkanlığı’nın E 43000 tipi elektrikli Geliştirilen simülatör, tren kabini ve
eğitilmesinde benzetim (simülasyon) lokomotifle ilgili eğitimlerinin önemli dinamik modelleme, 3 boyutlu • Trende oluşabilecek arızaların giderilmesine ilişkin
çalışmalarından yararlanılmaktadır. Bu bir kısmı simülatör yardımıyla görüntüleme, veritabanı, görev deneyimler kazandırmak;
amaçla, tren sürücülerinin temel ve ileri gerçekleştirilecektir. planlama, performans değerlendirme, • Kursiyerlere simülatörde sürüş uygulama sınavı yapmak, Şekil 1. E 43000 Simülatörü.
eğitimlerinde tren sürüş konusunu TRENSİM ile yapılan eğitimler debrifing, uzaktan eğitim, otomatik bu sınavları değerlendirmek ve puanlamasının simülatörde
alıştırma yaparak öğrenmelerine olanak yalnızca kuramsal uygulamaların öğretim programı hazırlama, otomatik bilgisayar tabanlı olarak yapılmasını sağlamak;
veren sistemler kullanılmaktadır. hata belirleme yazılımları gibi
açıklanması ve izletilmesi ile sınırlı yazılımlardan oluşmaktadır. Projede,
Tren üzerinde bakım-onarım ve arıza kalmamaktadır. Teknik arızalar ve tren davranışlarının ve birçok kabin • Makinistlere uzaktan eğitim olanağını sağlamak.
giderme çalışmalarından yeni gerçekte büyük can ve mal kaybına yol bileşeninin matematiksel modelleri Yukarıdaki eğitimleri gerçekleştirebilmek için TRENSİM
sistemlerin denenmesine kadar değişik açabilecek hatalar yansız olarak, sanal oluşturulmuş, kullanıcının simülatörü aşağıdaki özellikleri barındırmaktadır:
konularda eğitimlerin verilmesi ortamlarda makinistlere, makinist gereksinimlerine uygun esnek bir
benzetim teknolojileriyle adaylarına ve kursiyere e-öğrenme ortamı oluşturulmuştur. • 3B (boyutlu) gerçek zamanlı görüntü üretir;
gerçekleştirilebilmektedir [3]. Bu gösterilebilmektedir. Simülatörle alınan eğitimin gerçeklik
gerçeklerden çıkılarak, TRENSİM TRENSİM simülatörünün etkisini artıracak hareketli platform • Yeni senaryo oluşturur, saklar, senaryoların işletilmesi
projesi ile TCDD’nin (Türkiye benzerlerinden ayıran özelliklerden geliştirilmiştir. Projede elde edilen bilgi anında sistem arızası verir;
Cumhuriyeti Devlet Demiryolları) birisi, sistemin sahip olacağı uzaktan ve deneyim ile başka alanlarda da • Çevrimiçi ve çevrimdışı performans değerlendirir ve
öncelikli gereksinimleri doğrultusunda, eğitim yeteneğidir. Esnek e-öğrenme kullanılabilecek milli tren benzetim izler;
şu anda envanterinde bulunmayan E sistemiyle yurdumuzun değişik çalışmaları için önemli alt yapı ve bilgi
43000 lokomotif tren simülatörü bölgelerinde, sanal sürüş eğitim ortamı birikimi sağlanmıştır. • Güncel gereksinimlere göre uyarlanabilir;
tümüyle milli olanaklar ile oluşturulabilmektedir. Bu yetenek ile
geliştirilmiştir. TRENSİM’İN TEMEL • Arızalar verir ve bu arızaların kursiyerler tarafından
öğrenciler, eğitim amacı ile lokomotif giderebilmesi için gerekli olan altyapıyı sunar;
Sanal Ortam Tren Sürüş Eğitimleri simülatörünü kullanmadan önce, kendi ÖZELLİKLERİ Şekil 2. E 43000 Simülatör kabininin içten görünüşü.
İçin Milli Benzetim Sistemlerinin yaşadıkları ortamlarda, internet TCDD eğitimdeki eğilimi yakalamak, • Benzetim yönetim altyapısını sağlar;
Geliştirilmesi Projesi, ya da kısaca üzerinden dersleri alabilmekte ve eğitimleri ucuza, kısa sürede
TRENSİM, TÜBİTAK KAMAG (Kamu simülatörle çalışırken çeşitli gerçekleştirmek ve tren sürücülerinin • Gerçek dünyada yapılması tehlikeli olan uygulamaları son olarak bir uzaktan eğitim sisteminin simülatör ile
Araştırmaları Destek Grubu) tarafından animasyonlar yardımıyla etkin biçimde daha gerçekçi ortamlarda eğitim senaryolara katabilir; birlikte sunulmuş olması, deneyim kazanılan alanların en
desteklenen 1007 programı kapsamında faydalanabilmektedirler. alabilmelerini sağlamak amacıyla • Yerli ar-ge ile yapılan ilk hareketli platforma sahiptir. önemlileridir.
gerçekleştirilen bir projedir. Projenin Simülatörle eğitim sonucunda, simülatöre gereksinim vardır. TRENSİM
amacı, ileri benzetim teknolojilerini makinistlere, makinist adaylarına ve projesi, kursiyerlere ekonomik, Ayrıca TRENSİM ile birçok yarar sağlanmıştır: TRENSİM projesinde en çetrefli alanlardan biri, hatt-ı
kullanarak, tren sürücülerinin sanal kursiyere kuramsal olarak verilen emniyetli ve konforlu tren sürme cariyenin, yani trenin izlediği ana yolun, modeline karar
ortamlarda; bilgiler bilimsel nitelikli eğitim becerisini kazandırarak bu gereksinimin • Yerli teknoloji üretimi ile yurt dışına bağımlılık en alt verilmesi olmuştur. TRENSİM sisteminde yer alan alt
sistemlerin çoğunun yol modeline bağımlı olması, yol
• Temel sürüş eğitimini yaptıran; uygulamaları ile pekiştirilmiş karşılanmasını hedeflemiştir. Bunun için düzeye indirilmiştir; modelini önemli bir unsur yapmıştır. TRENSİM projesinde
olmaktadır. kursiyerlerin lokomotifi ve treni iyi • Esnek e-öğrenme sistemiyle yurdumuzun değişik iki ana yol gerçekleştirmiştir. Bunlardan birincisi,
• Değişik iklim ve yol koşullarında tanımaları, trenin işletileceği yolu bölgelerinde simülatörü kullanmadan önce ve kullandıktan Büyükderbent-Arifiye arasındaki 26 km’lik yoldur. İkinci hat,
tren kullanma tekniklerini Gelişmiş ülkelerde EADS, ACME, öğrenmeleri son derece önemlidir. sonra eğitim ortamlarını oluşturmak için gerekli teknik başlangıcı Pelitözü, bitişi Karaköy olan 31 km’lik ana yoldur.
öğrenmelerini sağlayan; CANAC, Krauss-Maffei ve Corys gibi
tanınmış firmaların geliştirdiği tren TRENSİM projesi kapsamında yapılan birikim oluşturulmuştur; Bu hatlarla ilgili tüm teknik bilgi TCDD’nin sağladığı
• Arıza ve risk önleyici yeteneklerini lokomotif ve simülatörleri eğitim simülatörü birçok özelliğe • Hızlı, ucuz, güvenilir ve gerçekçi bir eğitim sistemi paftalardan elde edilmiştir. Bu paftalardaki veriler
geliştiren; bulunmaktadır [4-8]. Ancak bu sistemler sahiptir. Bu özelliklerin bir kısmının geliştirilmiştir. sayılaştırılarak bilgisayar ortamına aktarılmış, görsel sistem
satın alındığında, kolay güncellenemez TCDD Eğitim Merkezi Müdürlüğü’nde bu yol modelini 3 boyutlu olarak gerçek zamanlı
• Sürücü performansının izlenmesini durumda olmaları, parçalarda ve verilecek kursiyer eğitimlerini gösterebilmektedir. Görsel sistem aynı zamanda coğrafi
ve iyileştirilmesini sağlayan E 43000 bakımda yurtdışına bağımlılık, veri destekleyecek niteliktedir. TRENSİM ile ELDE EDİLEN KAZANIMLAR tamlığa ve coğrafi benzerliğe bağlı kalarak, kursiyerlerin ana
elektrikli lokomotif tren eğitim tabanlarının zaman içerisinde etkin aşağıdaki konularda eğitim TRENSİM projesinde elde edilen çıktının bir ar-ge ürünü yolu gerçeğe yakın bir şekilde öğrenebilmelerini ve
simülatörünü geliştirilmektir. kullanımını engelleyecek biçimde verilebilecektir: olması birçok alanda deneyim kazanılmasını sağlamıştır. belleyebilmelerini sağlamaktadır. Nitekim, kursiyerlerden
büyümesi ya da eski teknoloji olarak temel tren sürüş tekniklerinin yanısıra, yolu da iyi derecede
TRENSİM Projesi TÜBİTAK Görselleştirme, dinamik model, E 43000 markiz içi öğrenmesi beklenmektedir. Bu, kazaları azaltan son derece
BİLGEM öncülüğünde 42 ayda (Ağustos kalması ve gelişmeleri izlemeyi donanımların gömülü benzetimleri, hareketli platform ve önemli bir unsurdur.
zorlaştırmaktadır.
26 Sayı 07 · Eylül-Aralık 2011 http://www.bilgem.tubitak.gov.tr/ 27