Page 74 - Bilgem Teknoloji Dergisi 15. Sayı

DİJİTAL GELECEK

Günümüzde, uygulanan para politikalarının merkez bankası bilançosu üzerindeki etkilerini izleyebilmek
için analitik bilançolar kullanılmaktadır. Analitik bilanço, belirli parasal değerleri temsil etmek amacıyla
bilanço kalemlerinin gruplandırılması ve açık hâle getirilmesi yoluyla oluşturulmaktadır. Analitik
bilançolar sayesinde merkez bankasının varlıkları, yükümlülükleri ve sermaye yapısı daha ayrıntılı bir
şekilde ifade edilmektedir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) analitik bilançolarında yer
alan temel bilanço kalemleri ve parasal büyüklükler Tablo 1’de gösterilmektedir.

Tablo 1: TCMB Analitik Bilançosu

Analitik bilançonun aktif tarafında dış varlıklar, TCMB’nin gerçekleştirdiği TL cinsinden işlemler
iç varlıklar ve değerleme hesabı kalemleri ve döviz alım-satım işlemleri merkez bankası
yer almaktadır. Dış varlıklar içerisinde altın parası üzerine doğrudan etki etmektedir [2].
mevcudu, TCMB şubelerindeki efektifler, yurt
dışı bankalardaki döviz mevcudu ve diğer döviz Merkez bankaları, piyasadaki nakit ihtiyacını
alacakları yer almaktadır. Bu kalemlerdeki artış karşılamak için emisyon hacmini, diğer bir
TCMB’nin döviz rezervlerindeki artışı ifade deyişle piyasaya sürülen banknot miktarını
etmektedir. İç varlıklar kaleminde TCMB’nin düzenlemektedir. TCMB emisyon hacmini kendi
sahip olduğu Devlet İç Borçlanma Senetleri belirlediği faiz oranları üzerinden gerçekleştirdiği
(DİBS) ve bankacılık sektörüne verilen krediler açık piyasa işlemleriyle veya döviz alım-satım
yer almaktadır. Değerleme hesabında ise işlemleri gibi doğrudan müdahaleler yoluyla
TCMB’nin altın ve yabancı para cinsinden varlık belirlemektedir. Bununla birlikte merkez
ve yükümlülüklerindeki henüz gerçekleşmemiş bankaları bilançosunda yer alan dolaşımdaki
kur farkları bilançoya yansıtılmaktadır [2]. banknotlar karşılığında faiz geliri getiren
varlıklar edinebilmektedir. Bu varlıklardan elde
Analitik bilançonun pasif tarafında ise döviz edilen gelir ile para basma maliyeti arasındaki
yükümlülükleri ve merkez bankası parası yer fark senyoraj geliri olarak adlandırılır. Merkez
almaktadır. Döviz yükümlülükleri, yurt dışına ve bankaları bu gelirleri operasyonel faaliyetlerini
yurt içine yönelik döviz mevduatları ve Uluslararası sürdürmek, rezerv biriktirmek ve kâr dağıtımı
Para Fonu (IMF) borçlarından oluşmaktadır. yapmak için kullanmaktadır [3].
Merkez bankası parası, TCMB’nin ekonomideki
diğer para birimlerine nazaran Türk Lirası Rezerv para, merkez bankası tarafından basılan
(TL) yükümlülüklerini göstermektedir. Merkez para (emisyon), bankaların merkez bankasında
bankası parası kaleminde emisyon, kamu kesimi, tuttuğu zorunlu karşılıklar, bankaların
bankalar ve banka dışı kesimin TL mevduatları ile mevduatları (serbest mevduat ve kullanılabilir
TCMB’nin açık piyasa işlemlerinden kaynaklanan kredi imkanları), fon hesapları ve banka dışı
nakit borç ve alacaklarının netleştirilmiş tutarları kesimin mevduatlarından oluşmaktadır. Parasal
yer almaktadır. taban ise rezerv paraya, açık piyasa işlemleri

72