Page 7 - bilgem-teknoloji-dergisi-11

Mühendislik BILGEM
TEKNOLOJI

Sistem Mühendisliği Örneğin “bisiklet” bir sistem olarak düşünülebilir. Sistem, ortak bir amaca ulaşmak

Bisiklet, bir biniciyi varış yerine kadar taşımak için
veya bir misyonu yerine getirmek
görev yapan birbiriyle ilişkili parçalardan (gidon, te-
kerlekler, gövde, sele, vb.) oluşmuştur. Bu durumda için birlikte çalışan, birbiriyle ilişkili
bisikletin misyonu biniciyi taşımaktır.
Ersin EVİN - Başuzman Araştırmacı / BİLGEM UEKAE bileşenler kümesidir.
Sistem kavramının diğer bir özelliği, sistemin, bile-
Sistem çağının ayırt edici özelliği, öncelikle bileşenlere şenlerinin de kendi amaçları kapsamında bir sistem Makina çağı büyük oranda indirgemeciliğe (reducti-
bakmak yerine sistemleri yukarıdan aşağı bir yaklaşımla olmasıdır. Bu özellikten faydalanırsak, bir sistemi ta- onism) dayanır. İndirgemecilik, sistem davranışının
tamamen sistem bileşenleri ile açıklanabileceği dü-
nımlamak için kullanacağımız yöntemleri, onun bi-
(top-down approach) tasarlamaktır. Buna parçalardan leşenlerini tanımlamak için de kullanabiliriz. Sistemi şüncesidir. Makina çağında daha önce insan eliyle
önce “büyük resmi görmek” de diyebiliriz. bileşenlerine ayırdıkça bileşenlerin işlevi (misyonu) yapılan işler teker teker makinalar vasıtasıyla yapıl-
maya başlanmıştır. Buhar makinaları ve araç-gereç
somutlaşmaktadır. Bisiklet örneğine devam eder-
sek, bisikletin ana işlevi biniciyi taşımaktır. Onun yapımındaki ilerlemeler buna birer örnektir. Gittikçe
bir bileşeni olan gidonun amacı, bisikletin ön teker- daha çok makina insanın yerini almış ve daha önce
ürk Dil Kurumu’nun Güncel Türkçe Söz- Tanımda sözü geçen bayındırlık, fen, teknik ve leğini sağa veya sola yöneltmektir. Burada biniciyi sistem bileşenleri sadece insan iken bu çağda ma-
lüğü’nde mühendis kelimesi şöyle tanım- sosyal alanları kısaca “bilim ve teknoloji” ifade- taşıma işlevi, tekerleği yöneltmek işlevinden daha kina ve insan birlikteliğinden oluşan sistemler orta-
Tlanmış: “İnsanların her türlü ihtiyacını kar- siyle özetlersek, mühendisliği şöyle tarif edebili- soyut (üst düzey) bir işlevdir ve birden çok tasarım ya çıkmıştır. Bu çağın temel yaklaşımı şöyle özet-
şılamaya dayalı yol, köprü, bina gibi bayındırlık; riz: “Bilim ve teknoloji yoluyla elde ettiğimiz bilgi teknolojisiyle ancak tasarlanabilir. Oysa tekerleği lenebilir: “Bileşenleri geliştirip bunları tümleştirerek
tarım, beslenme gibi gıda; fizik, kimya, biyoloji, ve yöntemlerin, insan yapımı ürünlerin gerçek- yöneltme işlevi, örneğin sadece makine mühendis- (integration) daha büyük sistemler yapabiliriz.” Bu
elektrik, elektronik gibi fen; uçak, otomobil, mo- leştirilmesi için kullanılması.” Elektronik, elekt- liği teknikleriyle tasarlanabilir. Sistem, bileşenleri- yaklaşım “aşağıdan-yukarı süreç” (bottom-up pro-
tor, iş makineleri gibi teknik ve sosyal alanlarda rik, mekanik, yazılım, vb. alanlara ait tasarım ne ayrıştırıldıkça sistem mühendisliğinden tasarım cess) olarak adlandırılır.
uzmanlaşmış, belli bir eğitim görmüş kimse.” [1] mühendislikleri için yukarıdaki tanım anlaşıla- mühendisliğine geçiş yapılır (Şekil 1).
Mühendislik ise, yine aynı sözlüğe göre “mühen- bilirdir. Ancak bu tanımın sistem mühendisliği- Sistem bileşenleri arasında makinaların payının za-
manla hızla artması sonucunda çok daha karmaşık
dis olma durumu” olarak tarif edilmiş. ne uygulanması durumunda şu iki soru aklımıza Sistem hiyerarşisi içerisinde bileşenler, karakteris- sistemler ortaya çıkmaya başlamıştır. Üstelik bile-
takılabilir: tik bir seviyededir. Bileşenler, operasyonel sahada şen olarak
insanlar tarafından kullanılabilen, değiştirilebilen
Tasarım mühendislikleri; elektronik, elektrik- veya bakımı yapılabilen sistem elemanlarıdır. Bu
sel, mekanik, yazılım vb. ürünleri ele alır. Sistem seviyenin üstündeki sistem ve alt sistemlerin tasa-
mühendisliği neyi ele alır? rımında, bütünüyle sistem mühendisliği yöntemleri
Tasarım mühendislikleri bir bilime dayanır. kullanılabilir. Bu seviyenin altında, bütünüyle ilgili
Sistem mühendisliği pratiklerini hangi bilime tasarım disiplininin pratikleri ve yöntemleri kullanı-
dayandırıyoruz? labilir. Bileşen seviyesinde ise sistem mühendis-
liği yaklaşımı kullanılmaya devam edebilir. Bu
Sistem Kavramı sebeple bu seviyedeki mühendislik faaliyetleri
Yukarıdaki ilk sorunun cevabı, sistem mü- donanım/yazılım sistem mühendisliği olarak
hendisliği “sistemleri” ele alır şeklinde adlandırılabilir.
verilebilir elbette. Ancak sistem terimi Sistem Bilimi
bugün pek çok anlamda kullanılmak- İlk bölümde sorduğumuz ikinci soru “sis-
tadır. Bu nedenle daha belirgin bir tem mühendisliği hangi bilime dayanıyor”
tanıma ihtiyacımız var. Sistemi şöy- şeklindeydi. Bu sorunun cevabını sistem
le tanımlayabiliriz: “Sistem, ortak bir bilimi (systems science) olarak verebi-
amaca ulaşmak veya bir misyonu ye- liriz. Bazen sistem düşüncesi (systems
rine getirmek için birlikte çalışan, bir- thinking) veya sistem yaklaşımı (systems
biriyle ilişkili bileşenler kümesidir.” [2] approach) terimlerini de duyarız.
Bu tanımdan, iki önemli karakteristik Sistem biliminin izleri 18’nci yüzyıla kadar
özellik çıkartılabilir: sürülebilir. Bu devirde özellikle doğal ve fi-
Sistem, bileşenlerden oluşur. ziksel bilimlerdeki bilgi dağarcığı hızlı bir artış
Bir sistem bileşeni, parçası olduğu göstermiştir. Sistem biliminin gelişmesinde
sistemin bir amacını tek başına ger- makina çağı ve sistem çağı olarak adlandırabi-
çekleştiremez. Ancak diğer bileşenlerle leceğimiz iki önemli aşama vardır. Bu aşamalar
etkileşerek bunu yapabilir. Aksi halde o doğrudan sistem mühendisliği alanının oluş-
masını ve gelişmesini sağlamıştır [3].
sistemin bileşeni değildir.

5